Giurisdicziun gratuita
Per proceduras da dretg civil vala:
Premissas da dretg
Ha il dretg da survegnir la giurisdicziun gratuita tgi n'ha betg ils daners necessaris e sche sia pretensiun giuridica na para betg dad esser invana (art. 117 CPC). In quest cas van ils custs a quind dal Chantun.
Sco povra u basegnusa vala quella persuna che stuess – per finanziar ina procedura da meds legals – recurrer ad agens meds finanzials actuals, ch'ella dovra absolutamain per cuvrir ses agens custs da viver e quels da sia famiglia. Tgi che desista voluntarmain d'entradas da gudogn currentas u tgi che sa liberescha da sia facultad, na po betg quintar da survegnir la giurisdicziun gratuita. Medemamain n'è ina basegnusadad betg avant maun, sche la petenta u il petent po far valair ils meds finanzials necessaris visavi terzas persunas, p.ex. sch'ella u el po pretender in pajament anticipà dals custs da process tras la conjugala u tras il conjugal, sch'ella u el ha dretgs da mantegniment sco uffant visavi ils geniturs u sche la cuvrida dals custs vegn garantida tras in'assicuranza da protecziun giuridica.
La procedura che la petenta u il petent prevesa sto avair almain ina tscherta schanza da success. Tenor la pratica è ina procedura invana, sch'il privel da perder è cleramain pli grond che las schanzas da gudagnar, uschia che er ina partida cun ina buna basa finanziala na manass, cun raschun, betg la procedura. Ina tala situaziun sto p.ex. vegnir supponida, sche la pretensiun è gia surannada u sch'i n'èn visiblas naginas cumprovas per la pretensiun.
Dimensiun
La giurisdicziun gratuita po vegnir concedida per part u tal tuttafatg (art. 118 CPC) e cumpiglia:
- la liberaziun da la prestaziun da pajaments anticipads e da segirezzas,
- la liberaziun dals custs da dretgira,
- la nominaziun giudiziala d'ina assistenza giuridica, sche quai è necessari per defender ils dretgs, en spezial sche la cuntrapartida è represchentada tras ina advocata u in advocat; l'assistenza giuridica po vegnir nominada gia per la preparaziun dal process.
Betg cuvrida da la giurisdicziun gratuita è percunter il pajament d'indemnisaziuns da partida a la cuntrapartida.
Dumonda
La dumonda da giurisdicziun gratuita po vegnir fatga avant u suenter l'entrada da la litispendenza (art. 119 CPC). Excepziunalmain po la giurisdicziun gratuita vegnir concedida retroactivamain. La petenta u il petent sto preschentar sias relaziuns d'entrada e da facultad cun ils documents necessaris e s'exprimer davart la chaussa sco er davart ses meds da cumprova. En la dumonda po el designar il num da l'assistenza giuridica giavischada. Sche las indicaziuns èn incumplettas u sche las cumprovas mancan, po la dumonda vegnir refusada.
En la procedura da meds legals sto la giurisdicziun gratuita vegnir dumandada da nov.
Formular
» A l’inoltraziun da las entradas e la situaziun finanziala
Dumonda separata n’è betg pli necessaria:
La cumissiun administrativa da la Dretgira superiura ha decidì ils 30 d’avust 2024 ch’i na vegn da principi betg attribuì numers da process separats a dumondas per giurisdicziun gratuita che vegnan tschentadas per proceduras da meds legals tar la Dretgira superiura, quai spezialmain era en process da la partiziun civila (antruras Dretgira chantunala). En consequenza da quai pon dumondas per giurisdicziun gratuita a la Dretgira superiura (tut las partiziuns) vegnir tschentadas davent da l’1. da schaner 2025 separat ubain sco part da la scrittira giuridica da la procedura principala.
Procedura e decisiun
La dretgira decida davart la dumonda en la procedura summarica. Cun excepziun da mala fai e da levsenn na vegnan incassads nagins custs da dretgira en la procedura da giurisdicziun gratuita. La cuntrapartida po vegnir tadlada. Ella sto adina vegnir tadlada, sche la giurisdicziun gratuita duai cumpigliar la prestaziun da la segirezza per l'indemnisaziun da partida.
Privaziun
La dretgira retira la giurisdicziun gratuita, sch'il dretg sin quella n'exista betg pli u sche quel n'ha mai existì, uschia en spezial, sch'i sa mussass durant la procedura che sia cuntinuaziun fiss invana u sche la situaziun finanziala da la partida fiss sa meglierada essenzialmain en il fratemp (art. 120 CPC).
Restituziun
Ina partida, a la quala la giurisdicziun gratuita è vegnida concedida, sto pajar enavos quella, uschespert ch'ella è en cas da far quai. Il dretg dal chantun surannescha 10 onns suenter la fin da la procedura (art. 123 CPC).
Meds legals
Decisiuns davart il dretg sin la giurisdicziun gratuita, davart la nominaziun d'ina represchentanza legala e davart la fixaziun da sia indemnisaziun ston vegnir communitgadas a las persunas pertutgadas. Decisiuns d'instanzas pli bassas èn suttamessas al recurs tar la dretgira chantunala (art. 121 CPC).
Per proceduras da dretg penal vala:
Accusaders privats/victimas
Premissas per il dretg
Sin dumonda conceda la direcziun da procedura als accusaders privats la giurisdicziun gratuita per part u dal tuttafatg, sch’els na possedan betg ils meds necessaris ed il plant civil na para betg inutil (art. 136 al. 1 lit. a CPP). A la victima vegn concedida sin dumonda la giurisdicziun gratuita dal tuttafatg u per part, sch’ella na posseda betg ils meds necessaris ed il plant penal na para betg inutil (art. 136 al. 1 lit. b CPP).
Sco pover/basegnus vala, tgi che stuess recurrer per finanziar ina procedura legala ad agens meds actuals, ch’el dovra exnum per pajar si’existenza e quella da sia famiglia. Tgi che renunzia da libra voluntad ad entradas ord lavur currentas u sa liberescha da sia facultad, na po betg far quint da survegnir giurisdicziun gratuita. Er n’exista nagina basegnusadad, entant che la persuna petenta po far valair ils meds necessaris envers terzas persunas, per exempel sch’ella ha il dretg sin in pajament anticipà dals custs da process tras il conjugal, sch’ella ha sco uffant il dretg sin aliments davart dals geniturs u sch’i exista la garanzia d’in’assicuranza da protecziun giuridica.
La procedura persequitada da la persuna petenta sto avair en vista almain in tschert success. Nagin success vegn supponi da la pratica sch’ils privels da perdita èn evidentamain pli gronds che las vistas da gudagnar, uschia ch’er ina partida bainstanta finanzialmain n’instradass betg la procedura cun raschun. Ina tala situaziun pon ins supponer per exempel sch’il dretg è gia surannà u sch’i n’èn pertschaviblas naginas cumprovas da las pretensiuns.
Dimensiun
La giurisdicziun gratuita cumpiglia (art. 136 al. 2 CPP):
- la liberaziun da prestaziuns anticipadas e da garanzia,
- la liberaziun da custs da procedura,
- la nominaziun d’in defensur sche quai è necessari per mantegnair ils dretgs dals accusaders privats u da la victima.
En la procedura da meds legals sto la giurisdicziun gratuita vegnir dumandada da nov (art. 136 al. 3 CPP).
Pajament posteriur
Sch’ils accusaders privats vegnan condemnads da pajar ils custs da procedura èn els obligads da restituir l’indemnisaziun a la Confederaziun u al chantun, apaina che lur relaziuns economicas permettan quai (art. 138 al. 1 CPP en cumb. cun art. 135 al. 4 CPP). Il dretg da la Confederaziun u dal chantun surannescha en 10 onns suenter la vigur legala da la sentenzia (art. 135 al. 5 CPP). La victima e ses confamigliars n’èn betg obligads da restituir ils custs da la giurisdicziun gratuita (art. 138 al. 1bis CPP). Sch’ina indemnisaziun dal process vegn attribuida als accusaders privats a quint da la persuna accusada, va quella indemnisaziun en la dimensiun da las expensas da la giurisdicziun gratuita al chantun (art. 138 al. 2 CPP).
Persuna accusada
Premissas per il dretg
La persuna accusada po dumandar la nominaziun d’ina defensiun uffiziala sch’ella na posseda betg ils meds necessaris e la defensiun è inditgada per la protecziun da ses interess (art. 132 al. 1 lit. b PP).
Sco pover/basegnus vala, tgi che stuess recurrer per finanziar ina procedura legala ad agens meds actuals, ch’el dovra exnum per pajar si’existenza e quella da sia famiglia. Tgi che renunzia da libra voluntad ad entradas ord lavur currentas u sa liberescha da sia facultad, na po betg far quint da survegnir la giurisdicziun uffiziala. Er n’exista nagina basegnusadad, entant che la persuna petenta po far valair ils meds necessaris envers terzas persunas, per exempel sch’ella ha il dretg sin in pajament anticipà dals custs da process tras il conjugal, sch’ella ha sco uffant il dretg sin aliments davart dals geniturs u sch’i exista la garanzia d’in’assicuranza da protecziun giuridica.
Per la protecziun dals interess da la persuna accusada è inditgada la defensiun surtut sch’i na sa tracta betg d’in cas da bagatella ed il cas penal fa difficultads facticas u giuridicas, las qualas la persuna accusada suletta na fiss betg buna da schliar (art. 132 al. 2 CPP). In cas da bagatella n’è en mintga cas betg pli dà sch’i sto vegnir spetgà in chasti da detenziun da passa 4 mais u ina multa da passa 120 taxas per di (art. 132 al. 3 CPP).
Dimensiun
La defensiun uffiziala cumpiglia la nominaziun d’in defensur per la persuna accusada. Ina liberaziun d’ulteriurs custs (per exempel da spesas giudizialas) n’è da princip betg previsa.
Pajament posteriur
Sche la persuna accusada vegn condemnada da pajar ils custs da procedura è ella obligada da restituir l’indemnisaziun a la Confederaziun u al chantun, apaina che sias relaziuns economicas permettan quai (art. 135 al. 4 CPP). Il dretg da la Confederaziun u dal chantun surannescha en 10 onns suenter la vigur legala da la sentenzia (art. 135 al. 5 CPP).
Per la partiziun da dretg constituziunal ed administrativ sco er da dretg d’assicuranza sociala e da la dretgira da cumpromiss vala:
Giurisdicziun gratuita
Tras ina disposiziun procedurala u tras la decisiun en la chaussa principala d'ina partida che na dispona betg dals meds finanzials necessaris po la derschadra u il derschader d’instrucziun permetter sin dumonda la procedura gratuita, sche sia dispita giuridica n'è betg evidentamain intenziunala u invana da bel principi. La permissiun liberescha da tut ils custs e da tut las taxas da l'autoritad. Sche las premissas scadan en il decurs da la procedura, po la permissiun vegnir ritirada (vesair art. 76 LGA).
Restituziun da custs relaschads
Sch'ina partida fa in process gratuit, sto ella restituir ils custs relaschads ed ils custs da la represchentanza legala, sche sias relaziuns d'entrada e da facultad èn sa meglieradas e sch'ella è en cas da far quai. Il dretg dal chan-tun sin ina restituziun surannescha suenter 10 onns dapi che la decisiun è entrada en vigur. Davart l'obligaziun da restituziun decida l'uffizi che vegn designà da la regenza. Cunter sia decisiun poi vegnir fatg recurs tar la dretgira administrativa. Tras la procedura d'invista renda l'administraziun da taglia accessiblas las datas necessarias a l'uffizi ch'è cumpetent per far valair ils dretgs da restituziun. En las vischnancas ha il post ch'è cumpetent per las restituziuns il dretg da prender invista da las datas necessarias sur l'uffizi da taglia (art. 77 LGA).
Formular
» A l’inoltraziun da las entradas e la situaziun finanziala
Dumonda separata n’è betg pli necessaria:
La cumissiun administrativa da la Dretgira superiura ha decidì ils 30 d’avust 2024 ch’i na vegn da principi betg attribuì numers da process separats a dumondas per giurisdicziun gratuita che vegnan tschentadas per proceduras da meds legals tar la Dretgira superiura, quai spezialmain era en process da la partiziun civila (antruras Dretgira chantunala). En consequenza da quai pon dumondas per giurisdicziun gratuita a la Dretgira superiura (tut las partiziuns) vegnir tschentadas davent da l’1. da schaner 2025 separat ubain sco part da la scrittira giuridica da la procedura principala.